AHMET MİTHAT EFENDİ (1844-1912)

“Ahmet Mithat Efendi”nin Hayatı

Ahmet Mithat Efendi, 1844 yılında İstanbul’da Tophane semtinin Karabaş mahallesinde dünyaya geldi. Bezzaz Süleyman Ağa adında orta halli bir esnafın oğludur. Küçük yaşta babasını kaybeden sanatçı, çocukluk yıllarını yoksulluk içinde başı boş geçirir. Önce ailesiyle birlikte 1857’de Vidin’e ağabeyi Hafız Ağa’nın yanına giderler. Ahmet Mithat burada ilk öğrenimine başlar. Hafız Ağa’nın ailesiyle birlikte İstanbul’a dönmesi üzerine de, Kumbaracı Yokuşu’ndaki Sıbyan Mektebine devam eder ve 1861 yılında burayı bitirir. Bir süre sonra Niş’de vazife alan ağabeyinin yanına gider. Ahmet Mithat Efendi Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği

Ahmet Mithat, Niş Rüştiyesinden mezun olduktan sonra 1864’te Ruscuk’ta Vilayet Mektübi Kalemine girer. Burada Fransızca öğrenen Ahmet Mithat, 1868 yılında Tuna gazetesinde yazar olarak çalışmaya başlar. Onun Mithat Paşa’nın valiliğine rastlayan çalışmaları Paşa tarafından takdir edilir ve kendisine Mithat adı bu devlet adamı tarafından verilir. Ahmet Mithat bir ara tercümanlık vazifesi ile Ruscuk’tan Sofya’ya gönderilir ve burada evlenir. Mithat Paşa’nın tayini üzerine Ruscuk’tan İstanbul’a gelir ve 1869 yılında Paşa ile birlikte Bağdat’a gider. Burada vilayet matbaası kurma ve Zevra isimli bir gazete çıkarma görevi verilir. Ayrıca Ahmet Mithat, burada ilim ve fen kitapları serisinin ilk eseri olan Hâce-i Evvel adlı eserini yayınlar ve Kıssadan Hisse adlı eserini yazar.

Kalabalık bir aileye mensup olan Ahmet Mithat Efendi’nin ağabeyi Hafız Ali Ağa’nın 1871 yılında ölmesi üzerine ailenin tüm yükü kendisine kalır. Bu sebeple Mithat Paşa’dan izin alarak İstanbul’a döner. Kendi kurduğu matbaa da dizgi, tashih ve dağıtım işleri yapar. Bu sıralarda, Ceride-i Askeriyye’de başyazarlık ve Basiret gazetesinde yazarlık yapar.

İstanbul’da önce Devir sonra Bedir isimli iki gazete çıkaran Ahmet Mithat Efendi’nin bu gazeteleri hükumet tarafından kapatılır. Yazar, Dağarcık isimli dergisinde yazdığı yazılar yüzünden 1873 yılında Rodos’a sürgün gönderilir. Üç yıl burada sürgün kalana Ahmet Mithat, bu süre zarfında İstanbul’da neşredilen Kırk Ambar dergisine yazılar gönderir. Ayrıca “Dünyaya İkinci Geliş”, “Hasan Mellah” gibi romanlarını da bu sürgün yıllarında yazar.

Padişah Abdülaziz bir darbe ile devrilip yerine 5. Murat padişah olunca Ahmet Mithat’ın sürgünü kaldırılır ve o da İstanbul’a döner. Bu tarihten sonra daha da yoğun bir şekilde yazarlık faaliyetlerini sürdürerek çeşitli gazetelerde yazılar yazar ve bazı romanlarını yayımlar. 1878 yılında Türk gazeteciliğinin en uzun soluklu gazetelerinden biri olan Tercüman-ı Hakikat’i kurar. Ahmet Mithat Efendi Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği

2. Abdülhamit devrinde çeşitli devlet görevlerinde bulunan, hatta 1889 yılında yine devlet göreviyle iki buçuk ay boyunca  Avrupa’da bulunan Ahmet Mithat, 1908 ilan edilen 2. Meşrutiyet’ten sonra devlet görevini bırakarak çeşitli kurumlarda çeşitli dersler okutur. 1912 yılında gönüllü olarak çalıştığı Dürüşşafakada kaldığı bir gecede vazife başında vefat eder.

Ahmet Mithat Efendi’nin Edebi Kişiliği

Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatı, bir hareket halinde, Şinasi, Ziya Paşa, Nâmık Kemal imzalarıyla başlamıştır. Bu şahsiyetlerin amacı halkın dili ile yeni bir edebiyat oluşturmak, bu yola da halkı eğitmektir. İşte Ahmet Mithat Efendi; adı zikredilen bu sanatçılar ile başlayan halka yönelme, halkı eğitme çabasını sürdüren ve bunu uygulamaya koyan sanatçıların başında gelmektedir.

Ahmet Mithat Efendi pek çok alanda eser vermiştir. Tam manasıyla popüler ve ansiklopedik bir yazardır. Tanzimat Döneminin halka yönelik yazan ve en çok okunan yazarıdır. Halk için edebiyat çığırının başını çeken önemli bir şahsiyettir. Onun eserlerinde derin bilgiler veya sanat üstünlüğü aramak boştur. Şinasi ile başlayan halka yönelme, halkı eğitme ve kültür seviyesini yükseltme düşüncesinin uygulamaya konulmasında en büyük görevi Ahmet Mithat üstlenmiştir. Gazete yazılarında, hikaye ve romanlarında halkın diliyle onlarla sohbet eder gibi bir üslup kullanmış ve kendine özgü bir okuyucu kitlesine ulaşmıştır. Ahmet Mithat Efendi Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği

Yazar, hikaye türünün Türkiye’de yerleşmesine büyük katkılar sağlamıştır. Roman türünde de birkaç örnekle yetinmeyerek kendisine romancı diyebileceğimiz ölçüde çok eser vermiştir. Halka yönelen, onu eğitmek için elini taşın altına atmaktan çekinmeyen Ahmet Mithat, bir döneme damgasını vurmuş, pek çok alanda eser vermiş önemli bir edebiyat adamıdır.

Ahmet Mithat, bir çok alanda eserler vermesinin yanı sıra, gazete ve dergilerde yazarlık yapmıştır. Devir ve Bedir isimli iki gazete çıkaran Mithat Efendi’nin bu gazeteleri hükumet tarafından kapatılmıştır. 1872’de Dağarcık isimli bir dergi çıkaran Ahmet Mithat Efendi, bu dergide yayımladığı “Divârdan Bir Sadâ” makalesi yüzünden dinsizlikle suçlanmış ve Rodos’a sürgüne gönderilmiştir. Yazar, haksız yere sürgüne gönderilmesini kendine yedirememiş fakat çabuk toparlanmayı bilmiştir. Bir çok önemli eserini sürgündeyken yazmıştır. Ahmet Mithat Efendi Hayatı, Eserleri ve Edebi Kişiliği

Ahmet Mithat Efendi’nin Eserleri

Romanları

1. Hasan Mellah yahud Sır İçinde Esrar-1874
2. Dünyaya İkinci Geliş yahud İstanbul’da Neler Olmuş-1874
3. Hüseyin Fellah-1875
4. Felatun Bey ile Rakım Efendi-1875
5. Karı-Koca Masalı-1875
6. Paris’te Bir Türk-1876
7. Çengi-1877
8. Süleyman Musûlî-1877
9. Yeryüzünde Bir Melek-1879
10. Henüz On Yedi Yaşında-1881
11. Karnaval-1881
12. Amiral Bing-1881
13. Vah-1882
14. Acaib-i Alem-1882
15. Dürdane Hanım-1882)
16. Esrar-ı Cinâyât-1884)
17. Cellad-1884
18. Volter Yirmi Yaşında-1884
19. Hayret-1885
20. Cinli Han-1885
21. Çingene-1886
22. Demir Bey yahud İnkişaf-ı Esrar-1887
23. Fenni Bir Roman yahud Amerika Doktorları-1888
24. Haydut Montari-1888
25. Arnavutlar-Solyotlar-1888
26. Gürcü Kızı yahud İntikam-1888
27. Nedamet mi? Heyhat-1889
28. Rikalda yahut Amerika’da Vahşet Alemi-1889
29. Aleksandr Stradella-1889
30. Şeytankaya Tılsımı-1889
31. Müşahedat-1890
32. Ahmed Metin ve Şirzat-1891
33. Bir Acîbe-i Saydiyye-1894
34. Taaffüf-1895
35. Gönüllü-1896)
36. Eski Mektublar-1897
37. Mesail-i Muğlaka-1898
38. Altın Aşıkları-1899
39. Hikmet-i Peder-1900
40. Jön Türkler-1910

Öyküleri

1. Kıssadan Hisse-1870
2. Letâif-i Rivayeat-1870
3. Suni’fi Zann-1870
4. Gençlik-1870
5. Esaret-1870
6. Teehhül-1870
7. Felsefe-i Zenân-1870
8. Gönül-1870
9. Mihnetkeşan-1870
10. Firkat-1870
11. Yeniçeriler-1871
12. Ölüm Allahın Emri-1873
13. Bir Gerçek Hikaye-1876
14. Bir Fitnekar-1876
15. Nasib-1877
16. Çifte İntikam-1887
17. Para-1887
18. Kısmetinde Olanın Kaşığında Çıkar-1887
19. Diplomalı Kız-1890
20. Dolabdan Temaşa-1890
21. İki Hud’akar-1893
22. Emanetçi Sıdkı-1893
23. Cankurtaranlar-1893
24. Ana-Kız-1893

Oyunları (Tiyatro – Piyes)

1. Eyvah-1871
2. Açık Baş-1874
3. Ahz-ı Sar yahut Avrupa’nın Eski Medeniyeti-1874
4. Zuhur-ı Osmaniyan-1877
5. Çengi-1877
6. Çerkeş Özdenler-1884
7. Fürs-i Kadim’de Bir Facia yahut Siyavuş-1884

Dil Kitapları

1. Durub-ı Emsal-i Osmaniye Hekimiyatının Ahvalini Tasvif-1871

Tarih

1. Kainat-15 kitap, 1871-1881
2. Üss-i İnkilab -2 cilt, 1877-1878
3. Tarih-i Umumi-2 cilt, 1878-1879
4. Mufassal Tarih-i Kurun-ı Cedide-3 cilt, 1886-1888
5. Tedris-i Tarih-i Edyan-1913
6. Tedris-i Tarih-i Umumi-1913

Makale – Mektup

1. Menfa-1877
2. Zübdet-ül Hakayık -anı, belge, 1878
3. Ekonomi-Politik-1879
4. Müntehabat-ı Tercüman-ı Hakikat-3 cilt, 1883
5. Arnavudlar ve Solyotlar-1888
6. Müntehebat-ı Ahmed Mithad-3 cilt, 1889
7. Halla-ü Ukad-mektuplar, 1890

Ruhbilim

1. Nevm ve Hâlât-ı Nevm-1881
2. İlhamat ve Tagligat-1885

Namık Kemal’in Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri